Η βήτα-καροτίνη είναι μια χρωστική ουσία που απαιτείται για την παραγωγή βιταμίνης Α και είναι χρήσιμη για τις αντιοξειδωτικές της ιδιότητες, αλλά και για υγιή μάτια και δέρμα. Μπορείτε να συμπληρώσετε τα επίπεδά της μέσα από τη διατροφή ή μέσα από συμπληρώματα διατροφής. Διαβάστε για τις πηγές της βήτα-καροτίνης και τη σημασία της για το ανθρώπινο σώμα.
Η βήτα-καροτίνη είναι ουσιαστικά ένα καροτενοειδές – μια χρωστική ουσία που βρίσκεται σε ορισμένα λαχανικά ή φρούτα. Σας αρέσουν τα πολύχρωμα φρούτα; Πολλές σαλάτες και πιάτα είναι πιο ελκυστικά λόγω των έντονων χρωμάτων τους. Οι χρωστικές είναι ευεργετικές για την υγεία και, εκτός από τη χλωροφύλλη ή τις ανθοκυανίνες, τα καροτενοειδή είναι επίσης σημαντικά. [2] [3]
Η βήτα-καροτίνη ανήκει στα καροτενοειδή και έχει πορτοκαλί-κίτρινο χρώμα. Υπάρχουν περίπου 700 διαφορετικά καροτενοειδή στη φύση. Περίπου 10% από αυτά βρίσκονται στην ανθρώπινη διατροφή, ενώ περίπου 20 καροτενοειδή βρέθηκαν σε πλάσμα και ιστούς θηλαστικών. Τα κύρια καροτενοειδή του πλάσματος περιλαμβάνουν βήτα-καροτίνη, λουτεΐνη, λυκοπένιο ή άλφα-καροτένιο. Το όνομα βήτα-καροτίνη προέρχεται από το συνδυασμό της ελληνικής λέξης «βήτα» και της λατινικής «carota» (καρότο). Ο H. Wachenroder, ο οποίος καθιέρωσε αυτόν τον όρο, την απομόνωσε για πρώτη φορά από τα καρότα το 1831. Η βήτα-καροτίνη απομονώθηκε ήδη από τον 19ο αιώνα, αλλά ο χημικός τύπος της – C40H56 ανακαλύφθηκε λίγο αργότερα, το 1907. Ωστόσο, προκειμένου να μη νομίζετε ότι βρίσκεται μόνο στα καρότα, σας πληροφορούμε ότι βρίσκεται και σε άλλα λαχανικά και φρούτα, όπως στις γλυκοπατάτες και στη λαχανίδα, που περιέχουν επίσης αυτή τη χρωστική. [4] [5] [7]
Η πρόσληψη βήτα-καροτίνης είναι σημαντική για τον άνθρωπο επειδή το σώμα τη μετατρέπει σε βιταμίνη Α – ρετινόλη. Είναι μια πρόδρομη μορφή της βιταμίνης Α, η οποία έχει δύο μορφές στο ανθρώπινο σώμα [4] [6]:
- προσχηματισμένη βιταμίνη A (ρετινόλη και ρετινυλεστέρες)
- προβιταμίνη A (καροτενοειδή, όπως η β-καροτίνη)
Η βιταμίνη Α είναι ένα σημαντικό μικροθρεπτικό συστατικό επειδή υποστηρίζει την υγεία των ματιών και της όρασης, το ανοσοποιητικό σύστημα και το υγιές δέρμα. Μπορείτε να πάρετε προσχηματισμένη βιταμίνη Α από εμπλουτισμένα τρόφιμα, ζωικά προϊόντα ή συμπληρώματα διατροφής. Τα καροτενοειδή είναι ένα φυσικό μέρος των φυτών, αλλά μπορείτε να τα συναντήσετε και με τη μορφή συμπληρωμάτων. Η β-καροτίνη, σε αντίθεση με τη βιταμίνη Α, δεν είναι απαραίτητο θρεπτικό συστατικό. Σχετικά με τη βιταμίνη Α, η πρόσληψή της πρέπει να γίνεται με προσοχή, επειδή η υπερβολική ποσότητα της μπορεί να είναι τοξική για τον οργανισμό. Το όφελος της β-καροτίνης στη διατροφή συνδέεται άμεσα με αυτό, καθώς ο οργανισμός τη μετατρέπει σε βιταμίνη Α μόνο στην ποσότητα που απαιτείται. [4] [6]
Δεν ξέρω για εσάς, αλλά όταν ήμουν παιδί, είχα καλή όραση. Έτρωγα καρότα γιατί φοβόμουν ότι χωρίς αυτά, θα φορούσα γυαλιά με τεράστιους φακούς όταν θα μεγάλωνα. Πρέπει να έχετε ακούσει αυτά τα λόγια. Λοιπόν, δεν πρόκειται για ανοησία, καθώς η β-καροτίνη που βρίσκεται στα καρότα, είναι απαραίτητη για τα κατάλληλα επίπεδα βιταμίνης Α, η οποία υποστηρίζει τη σωστή λειτουργία της όρασης. Θέλω να πιστεύω ότι κανένας από εσάς όταν ήταν παιδί δεν περίμενε ότι μετά από ένα κιλό καρότα, θα ξεφορτωνόταν τα γυαλιά του και θα μπορούσε να δει παντού ή να δημιουργήσει μια τρύπα στην πόρτα με το βλέμμα του. [6]
Η συμπερίληψη αντιοξειδωτικών στη διατροφή και η διάδοσή τους δεν είναι απλά μια τάση του εμπορίου. Οι ελεύθερες ρίζες και η οξείδωση των μορίων μπορεί να είναι η αιτία πολλών χρόνιων ασθενειών. Το οξειδωτικό στρες δεν είναι μυθοπλασία και τα υψηλά του επίπεδα μπορούν να οδηγήσουν στην ανάπτυξη χρόνιας φλεγμονής, καρδιαγγειακών παθήσεων ή καρκίνου. Τα αντιοξειδωτικά θεωρούνται ουσίες που διαθέτουν την ικανότητα να μειώνουν την οξείδωση των μορίων και τα καροτενοειδή, συμπεριλαμβανομένης της βήτα-καροτίνης, ανήκουν σε αυτά. Μπορούν να είναι χρήσιμα για την εξουδετέρωση πιθανής βλάβης των λιπιδίων στις κυτταρικές μεμβράνες, των πρωτεϊνών και του DNA από τις ελεύθερες ρίζες. Αρκετές μελέτες έχουν επιβεβαιώσει ότι η πρόσληψη αντιοξειδωτικών έχει θετική επίδραση στην ενίσχυση της ανοσίας έναντι του οξειδωτικού στρες. [14] [15]
H βήτα-καροτίνη είναι η κορωνίδα των καροτενοειδών, ωστόσο και το λυκοπένιο καταναλώνεται στις Ηνωμένες Πολιτείες στις ίδιες περίπου ποσότητες. Όχι μόνο η βήτα-καροτίνη, αλλά και τα μείγματα καροτενοειδών ή ο συνδυασμός με άλλα αντιοξειδωτικά, όπως η βιταμίνη Ε, μπορούν να αυξήσουν την επίδρασή τους κατά των ελεύθερων ριζών. Έως και 3 στις 4 έρευνες παρέμβασης δεν έδειξαν προστατευτική λειτουργία των συμπληρωμάτων βήτα-καροτίνης έναντι καρδιαγγειακών παθήσεων ή καρκίνου. Αντιμετωπίζουμε ξεχωριστά αυτές τις δύο ασθένειες σε σχέση με τη βήτα-καροτίνη στο επόμενο υποκεφάλαιο. Σε κάθε περίπτωση, μπορεί να υποστηριχθεί ότι τα διατροφικά καροτενοειδή έχουν θετική επίδραση, αλλά όχι σε υψηλές δόσεις σε άτομα που εκτίθενται σε αμίαντο και καπνιστές. [16]
Έχουμε ήδη μιλήσει για τις αντιλήψεις που σχετίζονται με τα καρότα και την καλή όραση. Οι επιδράσεις της βήτα-καροτίνης στην υγεία των ματιών αποτέλεσαν αντικείμενο πολλών μελετών. Η μελέτη του 2016 καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η αυξημένη πρόσληψη καροτενοειδών μειώνει τον κίνδυνο εκφύλισης της ωχράς κηλίδας (AMD). Επιπλέον, τα αποτελέσματα της μελέτης του 2017 δείχνουν ότι η υψηλότερη πρόσληψη λαχανικών και φρούτων που περιέχουν όχι μόνο βήτα-καροτίνη, αλλά και άλφα καροτένιο και βιταμίνη C, μπορεί επίσης να λειτουργεί ως πρόληψη έναντι της AMD στους καπνιστές. Η AMD είναι μια συντομογραφία για μια οφθαλμική νόσο που προκαλεί θολή όραση, για παράδειγμα κατά την ανάγνωση. Είναι η κύρια αιτία απώλειας της όρασης στους ανθρώπους εδώ και πάνω από 50 χρόνια. Η κατανάλωση καρότων και παρόμοιων λαχανικών και φρούτων δεν θα σας δώσει «διορατικές» ικανότητες, θα μπορείτε όμως να ενισχύσετε τη ζωτικότητα των ματιών σας σε προχωρημένη ηλικία. [1] [17] [18] [19]
Η επαρκής πρόσληψη β-καροτίνης, η οποία μετατρέπεται σε βιταμίνη Α στο σώμα, είναι ευεργετική για ένα υγιές δέρμα. Μπορεί να προστατεύσει από την αλλεργία στον ήλιο, μια αντίδραση του δέρματος που εκτίθεται στο ηλιακό φως. Συχνά την αναγνωρίζετε από κόκκινα εξανθήματα, πρήξιμο ή φαγούρα. Για να είμαστε ακριβείς, πρόκειται για αλλεργία στην υπεριώδη ακτινοβολία, η οποία εμφανίζεται συνήθως στην αρχή της εποχής μαυρίσματος. Εάν δεν καταλαβαίνετε για τι πράγμα μιλάμε, θα πρέπει να χαίρεστε, καθώς το 10-15% του σκανδιναβικού πληθυσμού αντιμετωπίζει προβλήματα με αυτόν τον τύπο αλλεργίας. [10] [11]
Τι σχέση έχει η βήτα-καροτίνη με τις αλλεργίες στον ήλιο; Το ανθρώπινο σώμα μπορεί να προστατευθεί από τις επιδράσεις των ακτίνων UV του ήλιου, με τη χρωστική του, που ονομάζεται μελανίνη. Εκτός από την ικανότητα να προσφέρει ένα όμορφο μαύρισμα, η μελανίνη έχει επίσης προστατευτική λειτουργία. H «μπρονζέ χρωστική» προστατεύει το δέρμα από τις επιβλαβείς ακτίνες του ήλιου. Η βήτα-καροτίνη έχει την ιδιότητα να προστατεύει από τις αλλεργίες στον ήλιο λόγω της αύξησης στην παραγωγής μελανίνης. Έμμεσα προκύπτει ότι τα καρότα δεν είναι ευεργετικά μόνο για την καλή λειτουργία των ματιών, αλλά και για ένα όμορφο μαύρισμα, καθώς και για την αποφυγή των εξανθημάτων που προκαλούνται από τον ήλιο. [10]
Η επίδραση της βήτα-καροτίνης στη γνωστική λειτουργία δεν είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτη, αλλά αξίζει να αναφερθεί. Παρουσιάζεται σε μια επισκόπηση των μελετών από το 2018, η οποία βασίστηκε σε 8 μελέτες που επικεντρώθηκαν στην επίδραση των αντιοξειδωτικών στις γνωστικές λειτουργίες. Επισημαίνεται η μικρή σημασία της βήτα-καροτίνης με χρήση άνω των 18 ετών (δεν μιλάμε για ηλικία, αλλά για τη διάρκεια συμπλήρωσής της), αλλά και η σοβαρότητά της. Η συστηματική συμπλήρωση αντιοξειδωτικών μπορεί να υποστηρίξει την καταπολέμηση της επιδείνωσης της γνωστικής εξασθένησης. [1] [20]
Μπορεί να σας ενδιαφέρουν, επίσης, αυτά τα προϊόντα:
Η έρευνα δεν επικεντρώνεται μόνο στη σημασία της βήτα-καροτίνης για τη βελτίωση της ποιότητας της όρασης, του δέρματος και στις αντιοξειδωτικές ιδιότητές της. Η μελέτη του 2016 παρέχει επίσης μια επισκόπηση άλλων πιθανών ευεργετικών επιδράσεων και οφελών των καροτενοειδών για το ανθρώπινο σώμα [21]:
- Διαβήτης τύπου 2 – μια διατροφή πλούσια σε βήτα και άλφα-καροτένιο σχετίζεται με χαμηλότερο κίνδυνο διαβήτη τύπου 2.
- Ευαισθησία στην ινσουλίνη – η βήτα-καροτίνη έχει θετική επίδραση στην ευαισθησία στην ινσουλίνη σε παχύσαρκα άτομα, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει θετική ρύθμιση της αδιπονεκτίνης.
- Δηλητηρίαση από μόλυβδο – Οι αντιοξειδωτικές ιδιότητες της βήτα-καροτίνης είναι σημαντικές στη θεραπεία της δηλητηρίασης από μόλυβδο.
- Μειωμένη απορρόφηση χοληστερόλης – η βήτα-καροτίνη έχει αποδειχθεί ότι μειώνει την εντερική απορρόφηση χοληστερόλης και την υψηλότερη απέκκρισή της στα κόπρανα.
- Επιβράδυνση της αθηροσκλήρωσης – τα καροτενοειδή σε μια δίαιτα με υψηλή περιεκτικότητα σε 9-cis-β-καροτένια είναι ευεργετικά στην επιβράδυνση της πορείας της αθηροσκλήρωσης, ειδικά σε μια δίαιτα με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά.
- Επιδράσεις στη βλάβη του ήπατος – Η λήψη β-καροτίνης με τη μορφή συμπληρωμάτων διατροφής είναι χρήσιμη για την πρόληψη της ηπατικής βλάβης λόγω αιθανόλης.
- Πιθανή αντικαρκινική δράση – η β-καροτίνη έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζει το «μικροπεριβάλλον» του όγκου.
Η βήτα-καροτίνη είναι σημαντική για πολλές διεργασίες στο ανθρώπινο σώμα, αλλά δεν είναι πανάκεια με την οποία μπορείτε να νικήσετε κάθε ασθένεια. Ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αποτελούν τα συμπεράσματα μιας κλινικής μελέτης του 1996 που ερεύνησε τα αποτελέσματα του συνδυασμού βήτα-καροτίνης και βιταμίνης Α ως πρόληψη για τον καρκίνου του πνεύμονα και των καρδιαγγειακών παθήσεων. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα, η τετραετής συμπλήρωσή της δεν είχε καμία σημασία. Θα μπορούσε ακόμη και να έχει αρνητικό αντίκτυπο στους καπνιστές και τους εργαζόμενους που εκτίθενται σε αμίαντο και να τους έχει προκαλέσει θάνατο από καρκίνο του πνεύμονα, καρδιαγγειακές παθήσεις ή άλλες αιτίες. Δυστυχώς, τα συμπληρώματα βήτα-καροτίνης δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την πρόληψη του καρκίνου του πνεύμονα και των καρδιαγγειακών παθήσεων. Ειδικά για τους καπνιστές. [12] [13]
Η βήτα-καροτίνη μπορεί να βρεθεί σε φρούτα και λαχανικά με κίτρινο, πορτοκαλί και κόκκινο χρώμα. Είναι διαλυτή στο λίπος και η κατανάλωσή μαζί του, βελτιώνει την απορρόφησή της. Είναι ακόμη επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι μπορείτε να πάρετε περισσότερα καροτενοειδή μέσω των βραστών και όχι των ωμών καρότων. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να μαγειρεύετε τα καρότα σας κάθε φορά, αλλά εάν προσπαθείτε να πάρετε περισσότερο β-καροτένιο, δοκιμάστε να προσθέσετε μια «σταγόνα» λαδιού στα καρότα. Η υψηλότερη περιεκτικότητα σε βήτα-καροτίνη μπορεί να βρεθεί στα ακόλουθα τρόφιμα [1]:
- καρότο
- μπρόκολο
- σπανάκι
- κέιλ (λαχανίδα)
- βερίκοκα
- πεπόνι κανταλούπε
- αρακάς
Εκτός από τα φρούτα και τα λαχανικά, η β-καροτίνη περιέχεται επίσης σε διάφορα μπαχαρικά και βότανα. Μπορείτε να αυξήσετε την πρόσληψη της καταναλώνοντας επίσης τσίλι, μαϊντανό, κόλιανδρο, πιπεριές ή φασκόμηλο. [1]
Φυσικά, η βήτα-καροτίνη διατίθεται επίσης με τη μορφή συμπληρωμάτων διατροφής.
Οι συνιστώμενες ημερήσιες δόσεις άλλων μετάλλων και βιταμινών είναι γενικά γνωστές. Δεν είναι τόσο απλό όμως με τη βήτα-καροτίνη. Συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) και το Συμβούλιο Τροφίμων και Διατροφής των ΗΠΑ δεν έχουν καθορίσει τη συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη β-καροτίνης και άλλων καροτενοειδών. Ο λόγος είναι η έλλειψη υπαρχόντων αποδεικτικών στοιχείων για τον προσδιορισμό της. Η βιταμίνη Α μπορεί να είναι τοξική για τον άνθρωπο, ωστόσο η β-καροτίνη θεωρείται γενικά ασφαλής. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, η συμπλήρωση β-καροτίνης από 20 mg και πάνω ημερησίως δεν συνιστάται για τους καπνιστές. Ο ιδανικός τρόπος για τη λήψη της είναι, φυσικά, η διατροφή, αλλά τα συμπληρώματα αποτελούν επίσης μια πρακτική πηγή αυτού του σημαντικού θρεπτικού συστατικού. Στην περίπτωση των συμπληρωμάτων διατροφής, σας συνιστούμε να ακολουθήσετε τις συνιστώμενες δόσεις που ορίζει ο κατασκευαστής. [8] [9]
Εκτός από τα οφέλη, είναι σημαντικό να επισημάνουμε τα πιθανά αρνητικά από τη χρήση της β-καροτίνης. Μια ένδειξη υπερδοσολογίας από διατροφικά συμπληρώματα, μπορεί να αποτελεί το κιτρίνισμα των χεριών, των παλάμων και των ποδιών. Σπανίως, στις παρενέργειες περιλαμβάνονται πόνος στις αρθρώσεις, ζάλη, διάρροια ή ασυνήθιστη αιμορραγία και μώλωπες. Σε περίπτωση επίμονων ανεπιθύμητων ενεργειών, συνιστάται να συμβουλευτείτε το γιατρό σας. Η αυξημένη πρόσληψη βιταμίνης Α ή συνθετικών ρετινοειδών σχετίζεται με συγγενείς διαταραχές. Επομένως, δεν συνιστάται στις έγκυες γυναίκες να λαμβάνουν υψηλές δόσεις βιταμίνης Α ως συμπλήρωμα. [22] [23]
Η βήτα-καροτίνη είναι ένα σημαντικό θρεπτικό συστατικό, του οποίου η πρόσληψη μέσα από τροφές ή συμπληρώματα είναι ευεργετική για τον άνθρωπο. Έχει αντιοξειδωτική δράση, προάγει την υγεία του δέρματος και των ματιών, καθώς και άλλα οφέλη. Σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να ακολουθείτε τη συνιστώμενη ημερήσια δόση για τη συμπλήρωσή της. Ελπίζουμε το άρθρο μας να σας δίδαξε όλα όσα θα πρέπει να γνωρίζετε για τη βήτα-καροτίνη. Θέλετε να μάθουν και οι φίλοι σας για τη βήτα-καροτίνη και τη σημασία της; Μη διστάσετε να υποστηρίξετε το άρθρο κοινοποιώντας το.
[1] Natalie Olsen, R.D., L.D., ACSM EP-C – Benefits of Beta Carotene and How to Get It – https://www.healthline.com/health/beta-carotene-benefits
[2] Alyssa Ochs – What Is Beta Carotene, Its Benefits, and How to Get More in Your Diet – https://www.seagateworld.com/2020/06/what-is-beta-carotene-its-benefits-and-how-to-get-more-in-your-diet/
[3] Margaret Boyles – EAT THE RAINBOW OF FRUIT AND VEGETABLES FOR HEALTH – https://www.almanac.com/news/home-health/natural/eat-colorful-plants-health
[4] Tim Newman – All you need to know about beta carotene – https://www.medicalnewstoday.com/articles/252758
[5] Justine Butler – Vitamin A (beta carotene) – https://www.vivahealth.org.uk/healthfeatures/vitamin-A-beta-carotene
[6] Vitamin A – https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/vitamin-a/
[7] Opinion of the Scientific Committee on Food on the safety of use of beta carotene from all dietary sources – https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/safety/docs/labelling_nutrition-special_groups_food-dietetics-out71_en.pdf
[8] Dr Peter Engel – Beta-Carotene Intake Recommendations – https://www.nutri-facts.org/en_US/nutrients/carotenoids/beta-carotene/intake-recommendations.html
[9] Dr Peter Engel – Beta-Carotene Safety – https://www.nutri-facts.org/en_US/nutrients/carotenoids/beta-carotene/safety.html
[10] WHY BETA CAROTENE HELP AGAINST SUN RASH – https://vitapura.com/why-beta-carotene-help-against-sun-rash/?lang=en
[11] Overview – https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/sun-allergy/symptoms-causes/syc-20378077
[12] Susan Taylor Mayne - Beta‐carotene, carotenoids, and disease prevention in humans – https://faseb.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1096/fasebj.10.7.8635686
[13] G S Omenn, G E Goodman, M D Thornquist, J Balmes, M R Cullen, A Glass, J P Keogh, F L Meyskens, B Valanis, J H Williams, S Barnhart, S Hammar – Effects of a combination of beta carotene and vitamin A on lung cancer and cardiovascular disease – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8602180/
[14] Tim Newman – All you need to know about beta carotene – https://www.medicalnewstoday.com/articles/252758
[15] Dr Peter Engel – Beta-Carotene Benefits – Beta-Carotene Benefits – https://www.nutri-facts.org/en_US/nutrients/carotenoids/beta-carotene/health-functions.html
[16] S A Paiva, R M Russell – Beta-carotene and other carotenoids as antioxidants – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10511324/
[17] Juan Wu, MS, Eunyoung Cho, ScD, Walter C. Willett, MD, MPH, DrPH, Srinivas M. Sastry, MD, MPH, and Debra A. Schaumberg, ScD, OD, MPH – Intakes of Lutein, Zeaxanthin, and Other Carotenoids and Age-Related Macular Degeneration During 2 Decades of Prospective Follow-up – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5119484/
[18] Eun-kyung Kim, Hyesook Kim, Aswathy Vijayakumar, Oran Kwon, Namsoo Chang – Associations between fruit and vegetable, and antioxidant nutrient intake and age-related macular degeneration by smoking status in elderly Korean men – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5715512/
[19] Age-Related Macular Degeneration – https://www.nei.nih.gov/learn-about-eye-health/eye-conditions-and-diseases/age-related-macular-degeneration
[20] Anne WS Rutjes, David A Denton, Marcello Di Nisio, Lee‐Yee Chong, Rajesh P Abraham, Aalya S Al‐Assaf, John L Anderson, Muzaffar A Malik, Robin WM Vernooij, Gabriel Martínez, Naji Tabet, Jenny McCleery – Vitamin and mineral supplementation for maintaining cognitive function in cognitively healthy people in mid and late life – https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD011906.pub2/full
[21] Jae Kwang Kim – An update on the potential health benefits of carotenes – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4817424/
[22] Beta-carotene Side Effects – https://www.drugs.com/sfx/beta-carotene-side-effects.html
[23] Dr. Ananya Mandal, MD – Beta-Carotene Side Effects – https://www.news-medical.net/health/Beta-Carotene-Side-Effects.aspx
Προσθέστε ένα σχόλιο